Wydawca treści Wydawca treści

Rys historyczny Nadleśnictwa Zawadzkie

Na przestrzeni kilku ostatnich stuleci tereny Nadleśnictwa zmieniały kilkakrotnie właścicieli. Do XVI wieku od czasów pierwszych Piastów Śląskich lasy te należały do książąt opolskich, panów feudalnych i biskupstwa wrocławskiego. Pierwsze wzmianki o właścicielach pojawiają się w zapiskach historycznych w XVI wieku. W 1572 roku Strzelce Wielkie ( Strzelce Opolskie) wraz z wioskami i lasami stają się własnością dzierżawną Jerzego von Redern, który otrzymał ją od cesarza Ferdynanda I za udzieloną pożyczkę. W 1615 roku Jerzy Redern (Junior) kupuje na własność Strzelce Wielkie wraz z przynależnymi włościami i lasami za 80 tys. talarów od cesarza Macieja. Własności te później przechodzą na spadkobierców rodziny. Lasy te do 1807 roku były własnością strzeleckiej rodziny Collonów, a później w drodze dziedziczenia przeszły na własność w 1815 roku na hrabiego Andrzeja Marię von Renard. W 1855 roku hrabia Andrzej Maria Renard za aprobatą rządu Prus sprzedał północne tereny swojej posiadłości w Strzelcach a mianowicie tereny w Kielczy, Staniszczach Wielkich, Żędowicach, Wierchlesiu , Łaziskach, Rusinowicach, Bziniczce i Solarni do Śląskiej Spółki Leśno-Hutniczo-Górniczej „Minerwa" z siedzibą we Wrocławiu. Z majątku spółki wyłączył kompleks leśny „Malepartus" w okolicy miejscowości Zawadzkie otaczającej zamek myśliwski (obecnie w leśnictwie Dębie). W 1872 r. Hrabia Jan Gabriel Maria von Renard odkupuje od spółki „Minerwa" znaczną część posiadłości leśnej „Malepartus". W 1880 roku żona hrabiego Jana Renarda po jego śmierci sprzedaje posiadłość „Malepartus" księciu Ottonowi Stolberg- Wernigerode z Harzu w Dolnej Saksonii ( w późniejszym okresie wicepremier Prus). Zarząd leśny i Inspekcja leśna mieściła się w nowo wybudowanym budynku administracyjnym Nadleśnictwa (1880 r.) pod nazwą Eichhorst (Dębnik- obecna siedziba Nadleśnictwa Zawadzkie od 1945 r.). Od 1896 roku po śmierci księcia Otto zu Stolberg- Wernigerode jego syn książę Christian Ernst Hermann zu Stolberg- Wernigerode jest właścicielem lasów „Malepartus" do 1910 roku. Około 1910 roku majątek ten zostaje sprzedany hrabiemu Franzowi Hubertowi von Tiele (Thiele)-Wincklerowi z Pszczyny, który jest w tym czasie właścicielem pałacu w Mosznej. Na podstawie decyzji Rady Ambasadorów z dnia 20 października 1921 roku nastąpił podział Śląska. Po podziale Śląska Nadleśnictwo Kośmidry znajduje się w granicach Rzeczypospolitej Polskiej a pozostałe nadleśnictwa: Collonowska i Wierchlesie znajdują się po stronie niemieckiej. Z dniem 1 stycznia 1926 roku lasy „Malepartus" po stronie niemieckiej zostają wykupione przez Państwo Pruskie za kwotę 10 mln marek od Hrabiego Clausa von Tiele (Thiele)-Wincklera i znalazły się w strukturze organizacyjnej Rządowego Urzędu Leśnego w Opolu z podziałem na dwa nadleśnictwa: Collonowska i Wierchlesie. Rządowy Urząd Leśny w Opolu znajdował się w zasięgu administracyjnym Rejencji Opolskiej (Prowincja Śląsk) jako pruskiej jednostki administracyjnej powstałej 3 maja 1816 r. W kwietniu 1927 r. Hrabia Claus von Tiele (Thiele)-Winckler sprzedaje Nadleśnictwo Kośmidry w granicach Rzeczpospolitej Polskiej do spółki akcyjnej „Las" – Administracja Lasów Lubliniec, Górny Śląsk. Po 21 stycznia 1945 roku lasy obecnego nadleśnictwa przeszły na własność Państwa Polskiego.
Na przełomie kwietnia i maja 1945 roku przez Państwo Polskie są tworzone struktury organizacyjne Lasów Państwowych. W obecnym zasięgu administracyjnym występują następujące nadleśnictwa: Kielcza, Kolonowskie i Wierzchlesie (w 1949 r. zmieniono nazwę nadleśnictwa Wierzchlesie na Zawadzkie) z siedzibą w Zawadzkiem. Lasy przejęte przez Nadleśnictwo Kielcza w 1947 r. stanowiły własność:

a. Wytwórni Materiałów Wybuchowych w Krupskim Młynie o powierzchni ok. 1622 ha ( „Lignose Spregstoffwerke" Geselschaft mit beschränkter Haftung-Berlin"). W latach siedemdziesiątych XIX wieku przed wojną francusko-pruską powstała powyższa berlińska spółka przemysłowa, która w późniejszym czasie kupiła znaczną ilość lasów których był właścicielem hrabia Franz Hubert von Tiele (Thiele) Winckler. W okresie I wojny światowej dobra kielczańskie ( rycerskie) stają się własnością fabryki „Lignose Spregstoffwerke" w Krupskim Młynie.

b. Państwa Pruskiego o powierzchni ok. 4346 ha ( dawne tereny posiadłości Malepartus z okolic Kielczy, Solarni i Żędowic).

Wcześniej na obszarze Nadleśnictwa Kielcza, po lewej stronie rzeki Mała Panew występowały dobra rycerskie. W/w nadleśnictwa od miesiąca maja 1945 r. podlegały Dyrekcji Lasów Państwowych Okręgu Śląskiego w Bytomiu. Uchwała Komitetu Ekonomicznego Rady Ministrów z dnia 15.03.1949 r. w sprawie reorganizacji administracji Lasów Państwowych oraz uchwalona 20.12.1949 r. przez Sejm PRL ustawa o Państwowym Gospodarstwie Leśnym były podstawowymi aktami prawnymi dla Lasów Państwowych obowiązującymi do dnia wejścia w życie ustawy z dnia 28 września 1991 r. o lasach. Na początku 1949 roku Dyrekcja Lasów Państwowych Okręgu Śląskiego zostaje przeniesiona do Opola do siedziby dawnej niemieckiej Dyrekcji Lasów na ul .Piastowską (obecnie siedziba Urzędu Wojewódzkiego w Opolu). Z dniem 1 stycznia 1950 roku w miejsce istniejącej Dyrekcji powołano Rejon Wielki Lasów Państwowych w Opolu, któremu podlegały Nadleśnictwa: Kolonowskie, Kielcza i Zawadzkie.
Z dniem 1 lipca 1950 roku zostało utworzone województwo Opolskie z części województwa Wrocławskiego i Śląsko- Dąbrowskiego. Z byłego Rejonu Wielkiego Lasów Państwowych powstaje w dniu 01.01.1951 roku Opolski Okręg Lasów Państwowych w skład którego zostaje powołanych sześć Rejonów Lasów w tym Rejon Lasów Państwowych Zawadzkie (Nadleśnictwo: Kadłub, Kielcza, Kolonowskie, Krasiejów, Kamień Śląski i Zawadzkie).
Po likwidacji Rejonu Lasów Państwowych w 1959 roku Opolski Okręg Lasów Państwowych zostaje przemianowany w Okręgowy Zarząd Lasów Państwowych w Opolu. Z dniem 1 stycznia 1973 r. Decyzją Dyrektora Naczelnego Lasów Państwowych w Warszawie w skład Nadleśnictwa Zawadzkie weszło Nadleśnictwo Kielcza i Kolonowskie. W 1975 roku OZLP Opole zostaje włączone do Okręgowego Zarządu Lasów Państwowych w Katowicach. 27 maja 1992 roku dotychczasowy Okręgowy Zarząd Lasów Państwowych w Katowicach przemianowano na Regionalną Dyrekcję Lasów Państwowych w Katowicach. Nazwa posiadłości Nadleśnictwa Zawadzkie zmieniała się parokrotnie, najpierw była to posiadłość strzelecka a później do posiadłości dopisywano nazwisko właściciela. Po 1855 r. zaczęto używać nazwy „Malepartus" nawiązując w tym do bajki Braci Grimm dotyczącej cwanego lisa (Reinickie Fuchs) lub ( mieszkanie lisa). ). Malepartus to prawdopodobnie nieco zniemczona nazwa Malapartus co oznacza urodzony z Małej Panwi lub bezpośrednio z nią związany Dominium leśne występowało w statystykach pod nazwą „Herrschaft Koschmider" (posiadłość Kośmidry) lub „Herrschaft Malepartus". Od 1880 r. siedzibą nadleśnictwa był budynek w miejscowości Zawadzkie przy ul. Strzeleckiej ( Eichhorst – Dębnik). Nazwa ta była często używana na kolei a mianowicie :

a. od 12.02.1857 r. przy uruchomieniu towarowej linii kolejowej z Tarnowskich Gór do Malepartusa ( pierwotnie nazywana stacja kolejowa w Zawadzkiem)

b. od dnia 24.01.1858 r. po uruchomieniu linii kolejowej Malepartus-Opole.

Po śmierci ojca jego syn Claus wystąpił do rządu pruskiego o nadanie posiadłości leśnej nazwy „Ottowald" na co rząd wyraził zgodę. Do nazwy „Malepartus" powrócił Hubert Tiele- Winckler w 1910 r. i ta nazwa przetrwała do 20 stycznia 1945 r. Od Piastów Śląskich do XVI wieku nic nie wiadomo o istnieniu administracji leśnej. W 1566 roku wymienia się funkcjonariuszy administracji leśnej: gajowych, leśniczych, myśliwych, łowczych i lasomistrzów. W okresie pańszczyźniano folwarczym w 1541 roku biskup wrocławski wydał instrukcję dla górników, w której nakazywał podział lasów w pobliżu osiedli, kopalń, hut i kuźnic na poręby. Już wtedy szczegółowo ustalony został zakres powinności zarządcy. Instrukcja dla generalnego zarządcy lasów (Forestmeister) z 1679 r., instrukcja gajowego z 1679 r., instrukcja dla Nadleśniczego z 1679r., (obowiązywała go dokładna znajomość przywilejów- zarówno pańskich, jak i serwitutów poddanych). Poza tym, w zakresie jego obowiązków należało sprawowanie ogólnego nadzoru nad lasami i nad wszystkim, co w nich się znajdowało (zwierzyna , łąki, stawy, rzeki, karczowiska, znaki graniczne, wypalanie węgla drzewnego, uzyskiwanie popiołu, tartaki, kopalnie, dymarki itp.) i co się w nich działo. Na zarządcy spoczywała też odpowiedzialność za naruszenie granic dóbr właściciela. Musiał więc znać bardzo dokładnie obszar całego pogranicza zarówno wewnętrznego, jak i zewnętrznego. Zobowiązany był w związku z tym do regularnego objeżdżania lasów i odnawiania znaków granicznych (kopców, oznakowanych drzew itp.). On też kontrolował leśne rewiry i pracowników tam zatrudnionych. Celem koordynowania licznych prac organizował z ich udziałem wspólne narady, na których analizowano w zależności od pory roku o konieczności podejmowania prac wszystkie bieżące sprawy. Jednym z głównych zadań zarządcy było zwalczanie kradzieży i kłusownictwa, kontrolowanie i ewentualne ograniczanie wypasu trzody chlewnej i bydła, kontrola wyrębu i zbytu drewna, ustalanie jego cen itp. Do jego obowiązków należało także sporządzanie planu związanego z wyrębem lasu oraz nadzorowanie aby w pierwszej kolejności wycinano drzewa złamane przez śnieg lub wiatr oraz drzewa chore, usychające. Tu warto zaznaczyć, że specjalną pieczęcią znakowano drewno sprzedawane, a nabywca musiał je wywieźć z lasu w wyznaczonym wcześniej terminie. Zarządca doglądał też, czy nie ścina się drzew nieoznakowanych oraz czy ścięte lub powalone drzewa nie leżą zbyt długo stanowiąc pożywkę dla szkodników. Poza tym, nadzorował magazyny sprzętu łowieckiego, hodowlę psów myśliwskich , gospodarkę rybną (jeżeli na terenie lasu znajdowały się stawy), pasieki. Do jego obowiązków należało także organizowanie polowań. Na użytek poszczególnych pracowników zarządca opracowywał także instrukcje z zakresu leśnej gospodarki kontrolując potem ich praktyczne wykonanie (ze względu na miejscowe pochodzenie robotników często opracowywano je w języku polskim). Wzmiankowany wcześniej zarządca lasów w wieku XIX stał się głównym doradcą właściciela w sprawach leśnej gospodarki. Pełnił też różne funkcje honorowe na dworze pana. Wydano również następujące instrukcje: łowczego z 1759 r., dla pisarza leśnego i łowieckiego z 1762r., dla myśliwego i dozorcy przybytków leśnych z 1749 r. i dla stróża leśnego z 1788 r. Zwiększać zaczął się także zakres jego obowiązków. W związku z czym dodano mu do pomocy dodatkowych pracowników: łowczego, inspektora i pisarza. W ten sposób utworzona została w jakim sensie odrębna kancelaria zarządu lasów. Utworzono tez oddzielną kasę i registraturę. Ukształtowany został także pośredni szczebel leśnej administracji ( między leśnictwami a zarządem branżowym). Obszary leśne podzielono bowiem na nadleśnictwa a te na leśnictwa- rewiry (które często dzielono jeszcze na dodatkowe okręgi- ostępy). W miarę zachodzących przemian gospodarczych, spod nadzoru leśnictwa wyłączone zostały przedsiębiorstwa znajdujące się na obszarach leśnych (kuźnice, huty, kopalnie itp.) a pozostały jedynie zakłady związane z przetwórstwem drewna. Wtedy też następować zaczęła dodatkowa specjalizacja w zakresie podziału prac związanych z prowadzeniem gospodarki leśnej. Zarząd lasów reprezentowany był teraz nie tylko przez zarządcę i nadleśniczych lecz także inspektora (w niektórych dobrach dysponujący największymi obszarami leśnymi funkcjonował specjalny sędzia leśny, który reprezentował właściciela dóbr we wszystkich sprawach procesowych mający związek z lasem). Wymienieni członkowie zarządu stanowili nie tylko gremium zarządzające, ale także sądowe w sprawach o leśne wykroczenia. Poza tym, kancelarię prowadził specjalnie przygotowany do tego pisarz, a czasem grono pracowników kancelarii powiększyło się o kopistę i kasjera. Zarządca lasów urzędował w siedzibie właściciela realizując czynności zlecane mu przez zwierzchnika. Przyjmował też i dekretował rozporządzenia związane z gospodarką leśna. Zarządzenie cesarza Fryderyka II z dnia 19.04.1756 roku regulowało sprawy eksploatacji drewna na Śląsku a od roku 1777 zaznacza się silna ingerencja państwa pruskiego w gospodarkę leśną. W 1811 roku zniesiono wszelkie ograniczenia w użytkowaniu w stosunku do właścicieli prywatnych. Obowiązkowe sporządzenie map leśnych zostało wprowadzone w dniu 13.07.1819 r. Instrukcją Centralnej Dyrekcji Lasów Państwowych przy pruskim Ministerstwie Finansów i Lasów – Wydział Domen i Lasów. Instrukcja określała granice leśnictw, rewirów oraz sporządzanie niezbędnych dokumentów (plany i mapy).
W okresie przynależności lasów do spółki „Minerwa" leśnicy byli podporządkowani inspektorowi leśnemu mającemu siedzibę w Staniszczach Wielkich oraz trzem Nadleśniczym. Już w połowie XVIII wieku następuje stopniowe powoływanie placówek administracji leśnej (budynki administracji inspekcji znajdowały się w Staniszczach Wielkich). A od 1796 r. Nadleśnictwo mieściło się na terenie osiedleńczym Kolonowskiego jak również wybudowano kilka leśniczówek tj. Rogolowcu, Malepartusie, Fosowskiem, Jaźwinie a później w Myślinie i około 1824 r. w Kolejce.
Mapa posiadłości księcia Otto Stolberg- Wernigerode wykonana w 1890 roku dzieli obecne tereny Nadleśnictwa na następujące dzielnice i obwody:
a)dzielnica leśna „Wierchlesie" z sześcioma obwodami: Mosty, Wierchlesie, Łaziska, Kasztal, Nowe Łąki, Jaźwin,
b) dzielnica leśna „Bendowice" z czterema obwodami: Spórok, Rogolowiec, Kolejka, Myślina,
c) dzielnica leśna „Kośmidry" z dziewięcioma obwodami: Żyłka, Kieleczka, Żędowice, Kokotek, Solarnia, Kośmidry, Pietraszów, Lyszczak, Łagiewniki.
Z posiadanej mapy z Rządowego Urzędu Leśnego w Opolu z 1927 r. wynika, że Nadleśnictwo Zawadzkie było podzielone administracyjnie na 10 leśnictw. W poniższej tabeli przedstawia się wykaz leśnictw w poszczególnych nadleśnictwach w okresie obowiązywania operatów urządzeniowych

Nadleśnictwo

Lata operatów urządzeniowych

1954
1959-1969
1969-1979
Leśnictwa
I. Kielcza                            
1. Krupów
1.Krupów
1.Krupów
2. Strzelnica
 
 
3. Zarzecze
2. Zarzecze
2.Zarzecze
4. Górki
 
 
5. Żędowice
3.Żędowice
3.Żędowice
6. Świerkle
4.Świerkle
4.Świerkle
7. Odmuchów
5.Odmuchów
 
8. Kielcza
6.Kielcza
5.Kielcza
II. Kolonowskie
1. Myślina
1.Myślina
1.Myślina
2. Fosowskie
2.Fosowskie
2.Fosowskie
3. Haraszowskie
3.Haraszowskie
3.Haraszowskie
4. Brziniczka
4.Brziniczka
 
5. Smolina
5.Smolina
 
6. Piotrowina
6.Piotrowina
4.Piotrowina
7. Pludry
7.Pludry
5.Pludry
8. Kolejka
8.Kolejka
6.Kolejka
III. Zawadzkie
1. Miłosna
1.Miłosna
 
2. Wierzchlesie
2.Wierzchlesie
1.Wierchlesie
3. Barut
 
 
4. Mosty
3.Mosty
2.Mosty
5. Zielona
4.Zielona
 
6. Łaziska
5.Łaziska
3.Łaziska
7. Jelenie
6.Jelenie
 
8. Rytwiny
7.Rytwiny
4.Rytwiny
9. Jaźwin
8.Jaźwin
5.Jaźwin
10. Grabina
9.Grabina
6.Grabina
11. Dębie
10.Dębie
7Dębie
Razem
27
24
18

Niżej wyszczególnieni Nadleśniczowie przejęli lasy z Powiatowego Urzędu Ziemskiego w Strzelcach Opolskich:
1. Sylwester Bajołek- Nadleśnictwo Wierzchlesie w dniu 23 sierpnia 1946 roku ( w 1949 zmieniono nazwę na Nadleśnictwo Zawadzkie).
2. Kazimierz Wilimowski- Nadleśnictwo Kolonowskie w dniu 7 grudnia 1946 roku
3. Kazimierz Krzakowski- Nadleśnictwo Kielcza w dniu 30 maja 1947 roku. Kolejnymi Nadleśniczymi po roku 1945 byli:
1. W Nadleśnictwie Zawadzkie:
Sylwester Bajołek (1945-49), inż. Zygmunt Łukaszewicz (1949-51), Mieczysław Król (1951), Józef Uchto (1951-54), Bronisław Muszyński (1954- 59), mgr inż. Jan Pilawa(1959-73)
2. W Nadleśnictwie Kolonowskie:
mgr inż. Kazimierz Wilimowski (1945- 49), Jan Jöantsche (1949- 51), Stanisław Kabata (1951-53),
mgr inż. Józef Bartnik (1953- 84)
3. W Nadleśnictwie Kielcza:
Kazimierz Krzakowski (1945- 52), Tymoteusz Pychtin (1952), Tadeusz Rozmus (1952- 54), Józef Browarski (1954), Jerzy Majcher (1955-57),mgr inż. Zenon Marzec (1957-73).
W ramach reorganizacji Lasów Państwowych w 1973 r. z trzech dotychczasowych nadleśnictw powstało Nadleśnictwo Zawadzkie, którego Nadleśniczym był mgr inż. Zdzisław Siewiera od roku 1984 do 2015. Od 2015 r. funkcję Nadleśniczego pełni mgr inż. Grzegorz Furmański.
Po 1 stycznia 1973 r. nastąpiło włączenie Nadleśnictw Kielcza i Kolonowskie do Nadleśnictwa Zawadzkie, gdzie podział administracyjny Nadleśnictwa przedstawia się w sposób następujący z uwzględnieniem zmian w powierzchni leśnej leśnictw aż po 1 stycznia 2013 r. a mianowicie:

Wyszczególnione lata

1973
1982-1991
1994-2003
2003-2012

Po 01.01.2013 r.

Leśnictwa
1.Żędowice
1.Kolejka
1.Kolejka
1.Kolejka
1.Kolejka
2.Zarzecze
2.Myslina
2.Myslina
 
 
3.Krupski Młyn
3.Fosowskie
3.Fosowskie
 
 
4.Mosty
4.Piotrowina
4.Piotrowina
2.Piotrowina
2.Piotrowina
5.Rytwiny
5.Pludry
5.Pludry
 
 
6.Łaziska
6.Haraszowskie
6.Haraszowskie
3.Haraszowskie
3.Haraszowskie
7.Jaźwin
7.Krupski Młyn
7.Krupski Młyn
4.Krupski Młyn
4.Krupski Młyn
8.Fosowskie
8. Zarzecze
8.Zarzecze
5.Zarzecze
5.Zarzecze
9.Haraszowskie
9.Żędowice
9.Żędowice
 
 
10.Piotrowina
10. Świerkle
10.Świerkle
6.Świerkle
6.Świerkle
11.Kolejka
11.Kielcza
11.Kielcza
7.Kielcza
 
 
12.Dębie
12.Dębie
8.Dębie
7.Dębie
 
13. Jaźwin
13.Jaźwin
9.Jaźwin
8.Jaźwin
 
14. Rytwiny
14.Rytwiny
10.Rytwiny
9.Rytwiny
 
15. Mosty
15.Mosty
11.Mosty
10.Mosty
 
16.Wierchlesie
16.Wierchlesie
12.Wierchlesie
 
 
17. Łaziska
17.Łaziska
13.Łaziska
11.Łaziska
 
 
18.Kolonowskie
14.Kolonowskie
12.Kolonowskie
 
 
19.Barut
 
13.Kielcza
 
 
20.Wyrki
 
 
 
 
21.Gospodarstwo Szkółkarskie w Kielczy
 
 

Zarządzeniem nr 54 z dnia 15.10.1972 r. Naczelny Dyrektor Lasów Państwowych w Warszawie zlikwidował Nadleśnictwo Kolonowskie i Kielcza, które zostały włączone do Nadleśnictwa Zawadzkie. Po reorganizacji z dniem 01.01.1973 r. siedziba nadleśnictwa została przeniesiona do miejscowości Kolonowskie ul.1 Maja. Na wniosek Nadleśniczego Nadleśnictwa Zawadzkie Naczelny Dyrektor Lasów Państwowych w Warszawie wydanym Zarządzeniem nr 11 z dnia 18.05.1985 r. przywrócił nazwę Nadleśnictwa Zawadzkie wraz z siedzibą w Zawadzkiem ul. Strzelecka 6 z mocą obowiązującą od 01.07.1985 r.